Popioły wojny 1914-1915 cz.4

„NAPRZECIWKO SIEBIE”.

Po zabójstwie arcyksięcia Ferdynanda i Jego małżonki w Sarajewie 28 lipca 1914 roku, przez Gawriło Principa, wydarzenia potoczyły się z niezwykłą szybkością:

• jeszcze tego samego dnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii
• 31 lipca – ultimatum niemieckie wobec Francji
• 1 sierpnia – Niemcy wypowiadają wojnę Rosji. W sierpniu wojska rosyjskie wkraczają do Galicji i Prus Wschodnich
• 2 sierpnia – wojska niemieckie wkraczają do Luksemburga
• 3 sierpnia – Niemcy wypowiadają Francji wojnę
• 3 sierpnia – wojska niemieckie wkraczają na terytorium Belgii
• 4 sierpnia – niemiecka artyleria ostrzeliwuje Kalisz
• 4 sierpnia – Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom. Rozpoczyna się morska blokada Niemiec

W przeciągu zaledwie kilku dni, dotychczasowy ład legł w gruzach. Stanęły naprzeciw siebie największe potęgi gospodarcze i militarne ówczesnego świata, tym samym zakończył się wiek pary i stali, okres który jeszcze bardzo długo będzie wpływał na bieg wydarzeń w Europie. Wszak okres międzywojenny przez wielu historyków traktowany jest jako krótka przerwa w cały czas trwającym konflikcie światowym, czyżby wojna światowa skończyła się dopiero w 1945 roku?

Skupimy się tu na armiach, które były głównymi aktorami na froncie wschodnim, Austro-Węgrach, Niemcach i Rosji.

---

Armia austro-węgierska

Liczyła około 1,4 mln żołnierzy. W chwili wybuchu I wojny światowej całe terytorium Austro-Węgier było podzielone na 16 okręgów wojskowych, w których w lipcu i sierpniu 1914 zmobilizowano dowództwa 6 armii 18 korpusów (korpusy I-XVII i jedna Grupa Armijna), 50 dywizji piechoty, 19 brygad piechoty (poza składem dywizji), 5 brygad górskich (pozadywizyjnych), 14 brygad marszowych, 5 brygad pospolitego ruszenia i 11 dywizji kawalerii. We wrześniu 1914 powołano kolejnych 26 brygad pospolitego ruszenia.

W skład każdego zmobilizowanego korpusu wchodziły zazwyczaj dwie liniowe dywizje piechoty i jedna dywizja obrony krajowej (Landwehry lub Honvedu). Artylerię korpusu stanowił dwubateryjny dywizjon artylerii ciężkiej – 150 mm haubic z 8 działami. W skład korpusu wchodziły też: batalion saperów , oddziały łączności, kolumna drutów kolczastych oraz służby.

[youtube]https://youtu.be/yavbVK8RUqg[/youtube]

Najniższy szczebel terytorialnej organizacji wojska stanowiło 114 wojskowych okręgów uzupełnień. Spośród nich 102 były podporządkowane pułkom piechoty armii wspólnej, a po 4 należały do: jednostek bośniacko-hercegowińskich, pułków tyrolskich strzelców cesarskich, marynarki wojennej.

WOJSKA ŁĄCZNOŚCI

Wojska łączności, poza jednostkami wchodzącymi w skład dywizji piechoty i kawalerii oraz korpusów, składały się z batalionów telegraficznych na szczeblu armii i naczelnego dowództwa i z batalionów specjalnych. Łączność radiowa dopiero zaczynała się rozwijać; całe siły zbrojne dysponowały 11 radiostacjami.

WOJSKA LOTNICZE

Wojska lotnicze, podobnie jak wojska łączności, stawiały dopiero pierwsze kroki. Pierwsze jednostki lotnicze zaczęto tworzyć w1909 . W 1914 istniał jeden oddział sterowców wraz z obsługą techniczną, 15 kompanii lotniczych (Fliegerkompagnie, Flik) oraz jedna kompania i 12 oddziałów balonowych. Kompanie lotnicze liczyły po 106 ludzi i dysponowały łącznie 84 samolotami, których używano przede wszystkim do celów rozpoznania.

WYWIAD

Centralę służby wywiadowczej stanowiło Biuro Ewidencyjne (Evidenzbüro) Sztabu Generalnego w Wiedniu. Sam wywiad podlegał wydzielonej Grupie Wywiadu (Kundschafts-gruppe) w Biurze Ewidencyjnym. Po wybuchu wojny utworzony został przy Naczelnym Dowództwie Armii (AOK) Oddział Informacyjny (Nachrichtenabteilung), któremu podlegały oddziały informacyjne przy dowództwach poszczególnych armii (Armeekommando) i grup operacyjnych (Armeegruppekommando). Przy niższych związkach taktycznych istniały oddziały zwiadowcze (Nachrichtendetachement).

DZIAŁANIA ZBROJNE

• od 1867 – w wyniku klęski w wojnie z Prusami nastąpiły reformy państwowe. Powstała dualistyczna monarchia Austrii i Węgier .
• 1878 – w toku wojny rosyjsko-tureckiej Austria rozpoczęła zbrojną okupację Bośni i Hercegowiny .
• 1908 – miała miejsce aneksja Bośni i Hercegowiny ;
• 1914 – Austro-Węgry przystąpiły do wojny światowej po stronie Niemiec. Okupowały tereny Królestwa Polskiego , gdzie ustanowione zostało m.in. Generalne Gubernatorstwo austriackie ze stolicą w Lublinie .

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW JĘZYKOWYCH

Ważny problem dla armii austro-węgierskiej stanowił jej skład narodowościowy. Statystycznie na 1000 żołnierzy c. i k. przypadało 267 Austriaków, 223 Węgrów, 135 Czechów, 85 Polaków, 81 Rusinów, 67 Chorwatów i Serbów, 64 Rumunów, 38 Słowaków, 26 Słoweńców i 14 Włochów.

W wyliczeniu tym nie uwzględniono Żydów, których liczba w obu członach monarchii była znaczna, a którzy byli odnotowywani zależnie od deklarowanego języka jako Austriacy, Polacy, Czesi itd. Było to spowodowane tym, że Austria nie uznawała faktu istnienia narodowości żydowskiej, a język jidisz traktowała jako dialekt języka niemieckiego.

Każdy pułk miał na stałe przypisany okręg uzupełnień. Było to rozwiązanie praktyczne, ze względu na występowanie wielu narodowości. Językiem służbowym był zawsze niemiecki, poza tym obowiązywał węgierski w formacjach Honvedu oraz serbsko-chorwacki w VI dystrykcie Honvedów.

 

TWIERDZA PRZEMYŚL

Twierdza Przemyśl jest jednym z największych obiektów tego typu w Europie. Jej budowę rozpoczęto w latach 50 XIX w. Powstały wtedy fortyfikacje ziemne, szańce piechoty i stanowiska artyleryjskie. Główną przyczyną powstania twierdzy było pogorszenie stosunków politycznych między Austrią a Rosją, a także trwająca w tym czasie wojna krymska. Główną linią obrony był pierścień zewnętrzny, w skład którego wchodziło 17 obiektów głównych, 14 działobitni, 2 stałe linie okopów oraz dwie bazy dla piechoty – całość w obwodzie liczyła 45 km.

Początkiem sierpnia 1914 roku rozpoczęła się mobilizacja twierdzy. Wzmocnione zostały fortyfikacje polowe, postawiono zasieki, teren wokół fortów został oczyszczony i utworzono przeszkody terenowe. Wszystko to miało na celu powstrzymanie piechoty. 4 września został wydany rozkaz ewakuacji ludności cywilnej z miasta, a 26 września Rosjanie otoczyli twierdzę i w zamknięciu znalazło się 131 tysięcy ludzi oraz 21 tysięcy koni. Komendantem twierdzy w latach 1914-15 był Herman Kusmanek von Burgneustadten. Twierdza broniła się od 6 października 1914 roku do dnia kapitulacji tj. 20 marca 1915 roku. Początkiem czerwca 1915 r. po ofensywie gorlickiej udało się odbić twierdzę. Wojska rosyjskie w obawie przed okrążeniem, wycofały się. 3 czerwca do twierdzy wkroczyły na nowo wojska austro-węgierskie i niemieckie a ostatni fort odbito dwa dni później.

---

Armia rosyjska

W czasie pokoju liczyła ok. 1,3 mln żołnierzy, jednak zdolności mobilizacyjne sięgały 19 mln rekrutów. Przygotowania Rosji do przyszłej wojny rozpoczęły się już w  1890, w związku z utworzeniem Niemiec, nowego państwa, które powstało z części terytorium Austro-Węgier. Tak silny układ dwóch państw, stanowił naturalne zagrożenie dla Rosji, która przewidywała, że wcześniej lub później dojdzie do konfliktu. Prawdopodobni przeciwnicy Rosji – Niemcy i Austro-Węgry podpisały w 1879 tajny układ sojuszniczy, tzw. Dwuprzymierze. Rosyjski plan mobilizacyjny z 1890, będący 14. z kolei, przewidywał dwa warianty działań. Jeden na wypadek gdyby Niemcy główne uderzenie przeprowadzili na Rosję, a drugi jeśliby główne uderzenie Niemcy wykonali na Francję. W tym wypadku Rosja główne uderzenie planowała na armię Austro-Węgier.

W planie z 1900 roku dowództwo rosyjskie przewidywało sformowanie dwóch frontów w czasie wojny. Wszystkie armie Rosji na zachodnich granicach miały być zgrupowane w dwa fronty: Północny przeciw Niemcom oraz Południowy przeciw Austro-Węgrom.

W latach 1891-1893 powstał pakt rosyjsko francuski, który przewidywał wzajemną pomoc militarną w wypadku agresji Niemiec na któreś z państw lub agresję Włoch lub Austro-Węgier popieranych przez Niemcy. Układ angielsko-francuski z 1904 i angielsko-rosyjski z 1907 uregulowały m.in. spory w Tybecie, Afganistanie i Iranie. Te umowy dały tzw. Trójporozumienie (Anglia, Francja oraz Rosja), zwane Ententą.

W 1912 roku przewidywano dwa warianty działań. Jeżeli Niemcy i Austro-Węgry skierują główne uderzenie na Rosję, to armia rosyjska powinna działać zgodnie z planem „G” (Germania). Według niego większość rosyjskich sił powinna uderzyć na Niemcy. Jeżeli Niemcy główne uderzenie skieruje przeciw Francji, powinien być realizowany plan „A” (Austria), według którego Sztab Generalny planował główne uderzenie wykonać przeciwko Austro-Węgrom, rozwijając siły główne na południe od Polesia, przy kierunku głównego uderzenia na Wiedeń i dalej na Budapeszt. W tym celu należało zniszczyć główne siły austro-węgierskie w Galicji, przy tym wojska z linii Iwangorod – Kowel miały kierować się na Kraków, obchodzić Karpaty z zachodu (taki manewr odcinał drogi odwrotu armii austro-węgierskiej). Jednocześnie armia rosyjska powinna rozpocząć operację zaczepną przeciwko Niemcom, po 15 dniach od mobilizacji. W tym celu koncentrowano siły 800 tys. żołnierzy, aby skierować na siebie siły niemieckie z frontu zachodniego. Przy takim wariancie siły rosyjskie miały działać na dwóch kierunkach: przeciw Austro-Węgrom i przeciwko Niemcom.

W czasie mobilizacji 1914 rozwijanie sił rosyjskich odbywało się według wariantu „A”. Zgodnie z nim na linii: Szawli, Kowno, rzek: Niemen, Biebrza, Narew, Bug oraz Wisła rozwijany był Front Północno-Zachodni w składzie 1 i 2 Armii (19 dywizji piechoty, 11 dywizji drugiego rzutu i 9,5 dywizji kawalerii). Przeciw Austro Węgrom – dowódca gen. Jakow Żyliński, na linii: Lublin, Chełm, Dubno, rozwijał się Front Południowo-Zachodni – dowódca gen. N. Iwanow (3, 4, 5, i 8 armie) – 33 dywizje piechoty, 13 dywizji drugiego rzutu, i 9,5 dywizji kawalerii. Zadanie ogólne rosyjskiej armii to przejście do operacji zaczepnej, w celu prowadzenia wojny poza granicami Rosji, tzn. na terenach Niemiec i Austro Węgier.

Oprócz tego przewidywano formowanie dwóch armii: 6 Armii – dowódca gen. K. P Fan-der-Flit dla obrony stolicy – Petersburga i obrony od strony Bałtyku i 7 Armii – d-ca W. M. Nikitin dla obrony ze strony Rumunii, osłony od Morza Czarnego i współdziałania z flotą przy obronie wybrzeża.

---

Armia niemiecka

W 1914 roku liczyła 794 tys. żołnierzy. Armia niemiecka reprezentowała cechy odróżniające ją w sposób charakterystyczny od armii innych mocarstw biorących udział w kampaniach I wojny światowej. Tworzyła swoiste państwo w państwie. Militaryzm pruski oparty na tradycjach krzyżackich, tradycjach armii elektora pruskiego, tradycjach fryderykańskich nabrał nowej siły po wprowadzeniu powszechnego obowiązku służby wojskowej w 1814 r. Szereg zwycięskich wojem (m.in. przeciwko Austrii) upewniało burżuazję pruską w przekonaniu, że organizacja armii jest doskonała. Niemcy żyli z armią, z armii i dla armii, wszelkie inne przejawy życia społecznego aczkolwiek zauważalne, stanowiły uzupełnienie organizacji narodu, którego jądrem była armia. Kult munduru występował w Niemczech powszechnie, przedstawicielom armii przyznawano pierwsze miejsce, władzom cywilnym tylko drugie.

Armia cesarstwa niemieckiego składała się z czterech kontyngentów: pruskiego, obejmującego także mniejsze kraje Rzeszy, bawarskiego, saskiego i wirtemberskiego. Formalnie, mimo przejścia pod dowództwo pruskie, królowie tych trzech krajów zachowali pewną kontrolę nad wojskiem. Dotyczyło to zwłaszcza Bawarii. Żołnierze składali przysięgę na wierność cesarzowi, ale bawarskich wojskowych ta przysięga obowiązywała jedynie w czasie wojny, gdyż w czasie pokoju zwierzchnictwo nad armią bawarską sprawował król bawarski. Ponadto, wojska bawarskie różniły się nieco umundurowaniem i istniały wyodrębnione korpusy bawarskie.

Żołnierze składali przysięgę nie na konstytucję ale na wierność cesarzowi i zobowiązywali się bezwzględnie wykonywać jego rozkazy. Cesarz kierował wszystkimi sprawami wojska i marynarki, w wykonaniu tych zadań posługiwał się dwoma instytucjami; pruskim szefem sztabu generalnego armii lądowej i niemieckim szefem sztabu admiralicji. Ustalono, że w czasie wojny głos decydujący będzie miał szef sztabu armii lądowej, który miał prawo wydawania rozkazów operacyjnych w imieniu cesarza – naczelnego wodza. Służba trwała 3 lata. Po zakończeniu służby, rezerwista przez kolejne 4 lata był w tzw czynnej rezerwie, następnie, w przypadku wojny, przez 27 lat mógł być powołany do służby w Landwehrze.
Korpus oficerski i podoficerski miał charakter zawodowy. Oficerowie na ogół pochodzili ze szlachty i byli absolwentami szkół wojskowych. Ok. 8 % oficerów było pochodzenia polskiego.

Podoficerowie wywodzili się z żołnierzy służby zasadniczej. Poziom wyszkolenia i dyscypliny był w armii pruskiej bardzo wysoki. Nikt nie mógł awansować wyżej stopnia majora bez ukończonej Wyższej Akademii Wojskowej. Wysoki poziom fachowości wśród oficerów oraz doświadczenie bojowe po wojnie z Danią 1864 i Austrią w 1866, świetny sztab, dowodzony przez doświadczonych generałów, czynił z armii pruskiej doskonałe narzędzie wojenne.

W armii pruskiej były cztery podstawowe rodzaje broni:
-Piechota
-Kawaleria
-Artyleria
-Wojska Inżynieryjne
Pomimo sojuszu wojskowego, który od 1879 r. łączył ze sobą cesarstwo niemieckie z Austro-Węgrami, koordynacja planowania wojennego tych sojuszników pozostawała wiele do życzenia. Sztaby generalne obu państw prowadziły własne studia nad planami operacyjnymi, informując się o nich wzajemnie tylko w sposób lakoniczny i bardzo ogólnikowy, ukrywając nawet niekiedy przed sobą nie tylko szczegóły planów, ale i główne cele strategiczne, jakie zamierzały za ich pomocą osiągnąć. Ów brak koordynacji i współdziałania dowództw wojskowych miał w 1914 r. poważnie zaciążyć na realizacji zamierzeń, losach początkowych kampanii, a w rezultacie i całej wojny.

Cechą charakterystyczną tychże planów i to nie tylko Niemiec i Austro-Węgier, ale wszystkich większych państw europejskich, były założenia, że przyszła wojna będzie krótkotrwała i prowadzona będzie jedynie przy użyciu sił zbrojnych i zapasów nagromadzonych przed jej wybuchem. Jak się miało wkrótce okazać założenia te okazały się całkowicie błędne, wojna nie skończyła się po dwóch, czy też trzech miesiącach, a zasoby ludzkie i materiałowe zgromadzone na jej potrzeby okazały się niewystarczające i bardzo szybko zostały wykorzystane.