Tarnogóra leży 6 km na północ od Nowej Sarzyny – siedziby gminy, 15 km na północ od Leżajska – siedziby powiatu, 55 km na północny wschód od Rzeszowa – siedziby województwa, 80 km na północ od Przemyśla – siedziby archidiecezji, 60 km na południe od Sandomierza – siedziby historycznego województwa i 300 km na południe od Warszawy – stolicy Polski.
Tereny dzisiejszej Tarnogóry od niepamiętnych czasów porastała Puszcza Sandomierska. Badania archeologiczne potwierdziły ślady pobytu ludzi na tym terenie już w okresie neolitu (4500 – 1700 r. p.n.e.). W 1923 r. Rudolf Jamka odkrył cmentarzysko położone na obszarze zwanym ,,Dębczyna’’, łącznie ponad 30 grobów popielicowych i jamowych. Na obszarze Tarnogóry znajduje się 5 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych osadniczych: z epoki kamienia, kultury przeworskiej, kultury trzcinieckiej, wpływów rzymskich.
Pierwszy zapis o Tarnogórze pochodzi z 1472 r. Wieś wymieniona jest pod tą datą jako przynależna do nowo powstałej parafii Kopki, którą zatwierdził biskup krakowski Jan Gruszczyński.
Kolejne wzmianki pochodzą z XVI wieku: z roku 1582 mówiąca o podziale majątku po Katarzynie Lipnickiej (Gnojeńskiej) w wyniku którego właścicielką Tarnogóry, Rudnika, Kopek i Łętowni zostaje jej córka Anna Kormanicka, oraz 21 czerwca 1583 r. w powtórnym akcie erekcyjnym parafii w Rudniku gdzie stwierdzono, że ludność będzie uiszczała …”dziesięcinę we wsi Jej Tarnogóra”.
W roku 1629 w rejestrze poborowym województwa sandomierskiego pojawia się wzmianka o treści …”Andrzej Gniewosz (wsie Kopki i Tarnogóra, 6,25 łana, 32 złp. 6 gr. podatku)”.
W marcu 1656 r. podczas tzw. potopu szwedzkiego doszło w okolicach Tarnogóry do potyczki w wyniku której wielu Szwedów zginęło, według przekazów jedna z mogił umiejscowiona jest za obecnym zbiornikiem p. poż. – jeszcze przed 1939 rokiem w miejscu tym stał drewniany krzyż, druga przy parkingu obok cmentarza parafialnego.
W roku 1670 podróżnik Verdum w swoim pamiętniku opisującym wrażenia z Polski pisze o Tarnogórze…” że się do niej jedzie z Rudnika przez mokre lasy pół mili (raczej półtorej mili)…”.
Wioska była niewielką osadą (mieszkało w niej 66 rodzin) leżącą w województwie sandomierskim, graniczącą od południa z województwem lwowskim, granica biegła wzdłuż potoku Kłyż. Według przekazów, na polach zwanych do tej pory „Folwarczysko”, stał dwór do którego chłopi z Tarnogóry przychodzili odrabiać pańszczyznę.
W 1772 r., w wyniku pierwszego rozbioru ziem polskich, Tarnogóra znalazła się w zaborze austriackim, w cyrkule (obwodzie) rzeszowskim.
W 1786 r. przeprowadzono zmianę granic diecezji, w wyniku której parafia Rudnik (należała do niej Tarnogóra) przyłączona została do diecezji przemyskiej.
W 1863 r. w zaborze rosyjskim wybuchło powstanie narodowe, w okolicach Tarnogóry na tzw. ,,Kobylich Górach” powstał obóz powstańczy, w którym leczono rannych, chorych, organizowano nowe oddziały, gromadzono także broń, żywność, konie. Był tu punkt koncentracji oddziałów między innymi: gen. Antoniego Jeziorańskiego, gen. Aleksandra Waligórskiego, płk Leona Czachowskiego i in. W tym także roku utworzono Wspólnotę Serwitutową, która w owym czasie obejmowała 70-79 gospodarstw – pod względem obszarowym wspólnota przetrwała bez zmian do chwili obecnej.
W drugiej połowie XIX w. Galicja uzyskała autonomię, w powiatach, miastach, gminach powstały samorządy, które zaczęły decydować o lokalnych sprawach. W ostatnim ćwierćwieczu XIX w. Tarnogóra liczyła 107 domów i 573 mieszkańców (w tym 558 katolików i 15 Żydów). W Tarnogórze znajdowała się też karczma i młyn wodny.
23 listopada 1885 r. wybrano tymczasową Radę Szkoły w Tarnogórze i otwarto jednoklasową szkołę. Radzie przewodniczył Hrabia Ferdynand Hompesch, w skład rady weszli także: ksiądz kanonik Aleksander Wyżykowski – proboszcz parafii w Rudniku, Józef Stroka – pierwszy nauczyciel, Franciszek Grab – wójt Tarnogóry, Łukasz Maczuga – zastępca wójta.
27 sierpnia 1887 r. c.k. starosta w Nisku – Zsitkowski, zatwierdził Spółkę Wodną zawiązaną w celu osuszenia tzw. bagien rudnickich w gminach i obszarach dworskich, w skład których wchodziła także Tarnogóra, w tymże roku oddano do użytku także drogę łączącą Tarnogórę z Rudnikiem.
W roku 1900 zakończono budowę linii kolejowej Rozwadów – Przeworsk, niestety na skutek protestów mieszkańców ominęła wieś, pierwotnie stacja kolejowa była planowana w rejonie obecnego placu zabaw.
Według przekazów ustnych, w 1906 r. założono w Tarnogórze Straż Pożarną, której pierwszym prezesem został nauczyciel miejscowej szkoły Antoni Radziński.
Z dnia 4 stycznia 1913 roku pochodzi pierwsza zachowana wzmianka mówiąca o istnieniu i działalności Kółka Rolniczego w Tarnogórze, na dokumencie informującym o powstaniu we Lwowie Komitetu Obchodów 50 Rocznicy Powstania Styczniowego napisano „…Weszło do Kółka dnia 4/1 1913r Tarnogóra”.
Wybuch I wojny światowej stworzył szczególne zagrożenie dla Tarnogóry, ciężkie walki pozycyjne (wrzesień 1914 i maj – czerwiec 1915 r.) przyniosły bardzo duże zniszczenia, w Tarnogórze zostało spalonych 123 zagród, ocalało zaledwie 11 budynków. Po wyparciu Rosjan, mieszkańcy wsi przystąpili niezwłocznie do odbudowy swoich domów, uzyskując bezzwrotną pożyczkę w wysokości 100 koron, pomocy udzielił także hr. Hieronim Tarnowski w postaci drewna na odbudowę ze swego lasu. Po odzyskaniu niepodległości 25 kwietnia 1919r. władze powiatu niżańskiego przyznały dla 75 najbiedniejszych gospodarstw zapomogi pieniężne od 40 do 100 koron na łączną kwotę 4 000 koron.
Wielu mieszkańców Tarnogóry w czasie wojny znalazło się w wojsku austriackim, część z nich po odzyskaniu przez Polskę niepodległości walczyła w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r.
W roku 1920 reaktywowano działalność Straży Pożarnej – prezesem został wybrany Józef Kak a naczelnikiem Andrzej Maczuga.
W 1933 r. powstało w Tarnogórze koło Związku Młodzieży Wiejskiej ,,Wici”, które założyli Walenty Kida oraz Grzegorz Gumieniak. W późniejszym czasie powstało Stronnictwo Ludowe, funkcję prezesa objął Andrzej Łyko, ponadto w skład zarządu weszli: Walenty Kida, Grzegorz Gumieniak, Grzegorz Wańczyk, Michał Gałdyś. Nowo powstałe koło prowadziło aktywną działalność polityczną, w 1936 r. ufundowało sztandar, który wykonały zakonnice z Bielin. Sztandar został poświęcony przez ks. Dzika w kościele parafialnym w Kopkach a następnie na Błoniach w Tarnogórze odbyła się wielka manifestacja ludowców – sztandar ów przez okres okupacji niemieckiej i władzy komunistycznej przechowywał Michał Gałdyś i w latach 90-tych XX wieku przekazał odrodzonemu kołu PSL w Tarnogórze. W czasie strajku chłopskiego (1937 r.) ludowcy z Tarnogóry pikietowali przejazdy na Sanie pod Bielinami i Ulanowem, oraz drogę do Rudnika.
W 1936 r. mieszkańcy Tarnogóry rozpoczęli budowę szkoły, którą zakończono w 1938 r.
II Wojna Światowa rozpoczęła się od mobilizacji mężczyzn do wojska, niestety już 13 września 1939 r. Tarnogóra znalazła się pod okupacją niemiecką.
Na pastwisku „Błonie” został utworzony przejściowy obóz jeniecki dla żołnierzy polskich, dzięki pomocy mieszkańców Tarnogóry wielu jeńców zbiegło. Niestety jeden z żołnierzy – nieznany kawalerzysta – nie mogąc pogodzić się z klęską, popełnił samobójstwo w lesie pod Tarnogórą. W roku 1940 powstały pierwsze zręby konspiracji w ramach tzw. trójek wiejskich „ROCH” – Tarnogórę reprezentował w gminie Rudnik – Andrzej Kozub ”Konar”, w 1941 r. została utworzona Komenda Obwodu Batalionów Chłopskich w Nisku, w jej skład weszli mieszkańcy Tarnogóry: Walenty Kida ,,Kłos” – z-ca komendanta i szef łączności; Józef Olko ,,Most” – komendant szkoły podoficerskiej, Grzegorz Gumieniak „Kruk” – pełnił funkcję z-cy szefa łączności po lewej stronie Sanu, Bronisław Smoła ,,Cygan” – z-cy dowódcy Oddziału Specjalnego BCH, dowódcami plutonów zostali: Grzegorz Wańczyk ”Kukurydza”, Szczepan Kusy „Lew”.
Najbardziej spektakularną akcję z udziałem miejscowego oddziału Batalionów Chłopskich przeprowadzono w dniach 23 – 26 kwietnia 1944 r. Uratowano członków załogi angielskiego samolotu Halifax JP-224, który rozbił się pomiędzy Sarzyną a Tarnogórą: czterech lotników przekazano za San oddziałowi Armii Krajowej, dwóch dostało się do niewoli, natomiast ostatni z lotników znalazł schronienie u rodziny Deców w Smolarzynach.
W okresie II Wojny Światowej Tarnogóra nie poniosła szczególnych strat pod względem materialnym, ale nie obyło się bez ofiar; w 1940 r. w Bykowni na Ukrainie NKWD rozstrzelało posterunkowego Michała Krawca, 02 .01.1943 r., a w Kalininie – obecnie Twer – w podziemiach gimnazjum męskiego strzałem w potylicę pozbawiono życia starszego posterunkowego Jana Wojdyłę – spoczywa w Miednoje w zbiorowej mogile. Niemcy rozstrzelali w lesie pomiędzy Tarnogórą a Kopkami Jana Deca i Wawrzyńca Stępnia, natomiast już po wpędzeniu Niemców 27.07.1944 r. w lesie pod Rudnikiem Sowieci rozstrzelali Wiktora Gałdysia, Jana Sztabę i Wojciecha Sztabę – partyzantów Batalionów Chłopskich.
Po zakończeniu II wojny światowej wielu mieszkańców Tarnogóry wyjechało na tzw. „ziemie odzyskane” w poszukiwaniu lepszych warunków życia a także w przypadku najbardziej znanych członków Batalionów Chłopskich – ucieczki przed aresztowaniem przez NKWD i UB.
W 1954 r. założono klub sportowy LZS Tarnogóra, w roku 1955 doprowadzono energię elektryczną do zabudowań wsi.
W latach 1961-1962 rozpoczęto akcję wymiany dachów krytych strzechą na dachy pokryte dachówką, wymieniono pokrycie na 220 budynkach – pracami kierował społeczny komitet w składzie: Józef Kozub, Franciszek Kak, Bronisław Sowa, Jan Kak, Jan Zarzycki. Po koniec lat 60. rozbudowano szkołę oraz rozpoczęły się prace przy budowie nowego Domu Strażaka, który oddano do użytku w maju 1972 r.
W maju 1978 r. w budynku świetlicy wiejskiej urządzono kaplicę, w której pierwszą mszę odprawił ks. Aleksander Bieniek. 8 maja 1979 r., w dzień wspomnienia Męczeńskiej śmierci Św. Stanisława Bpa, przystąpiono do budowy murowanego kościoła, w grudniu 1979 r. po 7. miesiącach od rozpoczęcia budowy ks. Aleksander Bieniek zaczął odprawiać Mszę świętą w nowym kościele. Poświęcenia kościoła dokonał ks. bp Ignacy Tokarczuk, ordynariusz diecezji przemyskiej 4. maja 1980 r., Patronem obrano św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Pierwszym proboszczem parafii Tarnogóra został ks. kan. Aleksander Bieniek, którego posługę przerwała śmierć w październiku 2004 r., obecnie funkcję proboszcza pełni ks. Marian Cieliczka.
Koniec XX wieku i początek XXI to okres realizacji wielu inwestycji które poprawiły w znaczący sposób codzienny byt mieszkańców Tarnogóry: w roku 1991 oddano do użytku gazociąg, w 2002 r. wodociąg a w roku 2006 kanalizację sanitarną, w lipcu 2017 r. zakończono scalenie gruntów.
Tarnogóra, listopad 2017 rok.
Tekst: Kak Edward, Koczot Jan, Olko Adam.
Konsultacja:Motyka Janusz.