W 1910 roku Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej otrzymało bardzo ciekawy eksponat od amatorsko zajmującego się archeologią nauczyciela z Rudnika. Było to naczynie gliniane odnalezione na terenie wsi Tarnogóra. Poniżej przedstawiamy opis tego znaleziska przygotowany przez pracownika muzeum panią Magdalenę Krzemińską. Korzystając z okazji pragniemy w imieniu Stowarzyszenia oraz oczywiście mieszkańców Tarnogóry podziękować dyrekcji Muzeum Narodowemu Ziemi Przemyskiej i wszystkim zaangażowanym pracownikom za udostępnione materiały.
- Glina, wys. 60 cm, maks. średnica brzuśca 51 cm, średnica wylewu 36 cm, średnica dna 24 cm
- późny okres rzymski (III-V w. n. e.), kultura przeworska
- zbiory Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, nr inw. MPA-406
Dużych rozmiarów naczynie gliniane znalezione na początku XX wieku w miejscowości Tarnogóra w powiecie leżajskim. Przekazane do Muzeum w 1910 roku przez Alfreda Dworskiego, mieszkającego w Rudniku, następnie w Łańcucie nauczyciela w szkole ludowej, prywatnie pasjonata archeologii i kolekcjonera zabytków archeologicznych.
Naczynie z Tarnogóry należy do grupy późnorzymskich naczyń zasobowych (w typie Krausengefäße). Charakteryzuje się sporą wielkością, baniastym kształtem oraz pogrubioną krawędzią wylewu, od wewnątrz wyraźnie nachyloną do środka, od zewnątrz zaopatrzoną w żłobek/wałek. W górnej partii brzuśca, poniżej szyjki zdobione jest ornamentem wykonanym za pomocą wielozębnego narzędzia. Motyw zdobniczy złożony z wielokrotnej linii układającej się na kształt girlandy oraz wielokrotnej przerywanej poziomej linii rytej umieszczonej pod nią, obiega naczynie dookolnie. Poniżej zdobienia powierzchnia zewnętrzna nosi ślady intencjonalnego pionowego zacierania lub wygładzania, w postaci widocznych smug. Naczynie wykonane zostało z gliny żelazistej z grubą i średnioziarnistą domieszką mineralną i wypalone w atmosferze utleniającej, tj. z dostępem powietrza, dzięki czemu jego powierzchnia przybrała barwę ceglastą.
Ze względu na brak informacji na temat odkrycia opisywanego naczynia z Tarnogóry należy przyjąć ogólnie ustalenia odnoszące się do tego typu wytworów garncarskich. Należą one do typowej ceramiki znajdowanej na terenie osad, gdzie służyły do czasowego przechowywania pożywienia, zapewne zbóż, ale również innych zapasów stałych. Ze względu na małe dno, co za tym idzie małą stabilność, wkopywane były częściowo w ziemię, zapewne nie głębiej niż do poziomu ornamentu, tak, że zdobienie naczynia pozostawało widoczne. Ich otwory od góry zabezpieczane były różnymi materiałami, m. in. płaskimi kamieniami, drewnianymi przykrywami, bądź materiałami tekstylnymi obwiązanymi sznurkiem czy rzemykiem. Mogły być składowane pojedynczo lub w grupach w obrębie domostw, pomieszczeń gospodarczych bądź na zewnątrz, ale jak się wydaje pod zadaszeniem.
Ten typ naczyń wywodzi się z kultury śródziemnomorskiej z naczyń określanych w świecie rzymskim jako dolium. Poza cywilizacją śródziemnomorską duże naczynia zasobowe pojawiły się w okresie lateńskim w kulturze celtyckiej (w tym na stanowiskach na obszarze południowej Polski). Natomiast od młodszego okresu rzymskiego zaczynają być wytwarzane na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum, by stać się charakterystycznym rodzajem naczyń w okresie późnorzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów. W terminologii naukowej te ostatnie noszą nazwę: typ Krausengefäße. Do tego typu naczyń zasobowych zalicza się właśnie naczynie z Tarnogóry.
Magdalena Krzemińska
Źródło:
- Inwentarz kartkowy Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu (obecnie Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej)
- Wybrana bibliografia:
- 100 na 100. Katalog wystawy jubileuszowej Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej 1909-2009, Przemyśl 2010, poz. kat. 5.39, opr. A. Kostek.
